Mara bar Sarapion
Fragment więziennego listu autorstwa syryjskiego stoika skierowanego do syna. Przyjmuje się, że został napisany po roku 73 CE. Zdaniem niektórych stanowi jedno z najwcześniejszych niechrześcijańskich świadectw potwierdzających istnienie Jezusa (patrz komentarz).
Jakiej korzyści doznali Ateńczycy z tego, że zabili Sokratesa, co zostało im odpłacone klęską głodu i zarazą? Albo mieszkańcy wyspy Samos, spaliwszy Pitagorasa, za co ich cały kraj w jednej chwili został przykryty piaskiem? Albo Żydzi z zamordowania ich mądrego króla, za co wkrótce zostali pozbawieni królestwa? Albowiem słusznie pomścił Bóg każdego z tych mędrców: Ateńczycy pomarli z głodu, mieszkańców Samos pochłonęło morze, Żydzi - pozabijani lub wygnani ze swojego królestwa - żyją w rozproszeniu. A jednak dzięki Platonowi nie umarł Sokrates, dzięki statui Hery - Pitagoras, dzięki nowym prawom, które dał - mądry król.
Komentarz:
Z tekstem tym wiążą się następujące wątpliwości: w przeciwieństwie do Sokratesa i Pitagorasa, „mądry król” nie jest wymieniony z imienia, ustalenie jego tożsamości jest więc sprawą spekulacji.
Sokrates żył w 5 wieku BCE, Pitagoras w 6/5 wieku BCE, stąd należało by się spodziewać, że odniesienie do „mądrego króla” również nawiązuje do podobnie odległych czasów. Faktycznie, w 6 w.BCE Nabuchodonozor zburzył Jerozolimę i uprowadził kilka tysięcy Żydów, co stanowiło faktyczny koniec królestwa izraelskiego. Niedługo wcześniej miało miejsce kilka królobójstw (patrz m.in. 2 król 21:32). W czasach Jezusa królestwo żydowskie już nie istniało, trudno więc powiedzieć, by Żydzi dopiero po jego śmierci zostali wygnani ze swego królestwa.
Ewangelie nawet nie sugerują, by Jezus bodaj przez krótki czas sprawował władzę królewską, trudno więc mówić o wydaniu praw, chyba, że uznamy, iż mowa tu o jego naukach moralnych (które jednakowoż miały według chrześcijan Prawo znosić). W takim wypadku również trudno przesądzić, dlaczego tekst ten miałby się odnosić akurat do Jezusa, a nie do innych mesjaszy, którzy w czasach okupacji rzymskiej występowało ze swymi roszczeniami (o dwóch z nich wspominają również Dzieje Apostolskie 5:36, albo do któregoś z charyzmatycznych nauczycieli (jak zabity przez Żydów Honi „Kreślący Koła”).
Tekst ten trudno traktować jako ścisłą wypowiedź, dla przykładu - Pitagoras nie został spalony na Samos, zmarł w Italii, w Metapontum, a historia z posągiem Hery jest zupełnie nieznana. Nic nie wiadomo również ani o nieszczęściach, które miały by spaść po egzekucji Sokratesa na Ateny czy o opisanym kataklizmie w przypadku Samos.
Jeśliby nawet tekst faktycznie odnosił się do Jezusa, to nie ma żadnych podstaw, by wnosić, iż wiedza autora pochodzi skądinąd, niż od Antiocheńskich chrześcijan, jest to więc świadectwo w najlepszym razie świadomości mieszkańców Syrii, a nie wydarzeń lat trzydziestych w Jerozolimie.
Rutilius